Memlük Ulemâsını Mansıplar Üzerinden Çalışmak: Âlimlerin Mansıplarla İlişkilerine Farklı Yaklaşımlar

Abstract

Memlükler döneminde Mısır ve Şam bölgesinde inşa edilen çok sayıda ilim kurumu, âlimlerin ilmî çalışma usullerinde büyük bir değişikliğe yol açmamakla birlikte sundukları mansıplar yoluyla onların hayatının sürekli ve önemli birer parçası haline gelmişlerdir. Açılan her yeni medrese veya vakıfla desteklenen her yeni ilim kurumu yeni mansıplar, yani âlimlere sunulan yeni kadrolar anlamına gelmekteydi. Bu ilmî mansıpların yanında kâdılkudâtlık, kadı nâipliği, dârüladl müftîliği, beytülmâl vekilliği, sır kâtipliği, muhtesiplik ve şahitlik gibi ilmî-bürokratik mansıpları da giderek artan bir şekilde âlimler üstlenmeye devam etmiştir. Dönemin tarih ve tabakât eserleri, âlimlerin bu mansıplarla ilişkilerine dair süreçleri anlatan kayıtlarla doludur. Dolayısıyla mansıplar, Memlük ulemâsının tarihi üzerine yapılan modern çalışmalarda üzerinde durulan önemli konulardan biri olmuş, âlimlerin mansıplarla ilişkileri farklı perspektiflerden ele alınmıştır. İlmin meslek haline gelişi, mansıplar üzerine rekabet, bu rekabetin âlimlerin sosyal ilişkilerine ve telif ettikleri eserlere etkisi, âlimlerin ilişki ağları ve bu ilişkilerin mansıp edinme süreçlerine etkisi, icâzetin formelliği ve mansıba tayinle irtibatı, âlimlerin sosyal ve mesleki hareketliliği gibi konular bu literatürün öne çıkan meselelerini oluşturmuştur. Bu tebliğde Memlükler döneminde âlimlerin mansıplarla ilişkisine eğilen modern çalışmalar tespit edilmeye çalışılacak, kronolojik bir çerçeve içerisinde bu çalışmalarda ele alınan konular ve yaklaşım farklılıkları değerlendirilecektir.