MARMARA BÖLGESİ’NDEKİ İLLERİN DAHA İYİ YAŞAM ENDEKSLERİNİN TÜİK 2015 VERİLERİ KULLANILARAK VERİ ZARFLAMA ANALİZİ VE GÜVENLİ BÖLGE YAKLAŞIMLARI İLE ÖLÇÜLMESİ

Abstract

2011 yılından bu yana OECD tarafından hesaplanmakta olan daha iyi yaşam endeksi, insan ve dolayısıyla toplum refahının sadece gelir ile ölçülmesine dayalı geleneksel yaklaşımlara yeni bir bakış açısı getirmiştir. Daha iyi yaşam endeksinin yaşam standardı ölçümünde geliri, kişi başına gelir düzeyi olarak kabul etmekte olan insani gelişme endeksinden en büyük farkı; geliri, tasarruf edebilme düzeyi ve temel ihtiyaçlarını karşılayabilme oranı şeklinde ele almasıdır. İnsani gelişme endeksi; sağlık (doğumda beklenen ömür), eğitim (eğitimde geçirilmesi beklenen süre, eğitimde ortalama olarak geçirilen süre) ve yaşam standardı (kişi başına GSMH) şeklinde üç bileşen kullanılarak ölçülmektedir.[1] Daha iyi yaşam endeksinde ise, çalışmanın ilerleyen kısımlarında ayrıntılı bir biçimde açıklanacak olan 11 boyut ve 41 alt gösterge kullanılarak çok daha kapsamlı bir ölçüm gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde TÜİK tarafından hesaplanan daha iyi yaşam endeksi (yaşam kalitesi endeksi), min-maks yöntemiyle normalize edilmiş alt göstergelerin ağırlıklı ortalamasına dayanmaktadır.[2] Bu çalışmada, Çağlar(2020)’ın 81 il için gerçekleştirmiş olduğu “İllerin Yaşam Kalitesi: Türkiye İstatistik Kurumu Verileriyle Veri Zarflama Analizi’ne Dayalı Bir Endeks”[3] adlı çalışmasındaki yöntem aynen benimsenerek (bu çalışmada çıktılara ilişkin ağırlıkların sınırları farklı alınmıştır), Marmara Bölgesi’ndeki illerin daha iyi yaşam endeksleri çıktı yönlü CCR model ve güvenli bölge veri zarflama analizi (DEA/AR) ile ayrı ayrı hesaplanmıştır. Etkin bulunmayan illerin etkinsizliklerinin hangi göstergelerden kaynaklanmakta olduğu, illerin birbirine referans olma durumları ortaya konmuş, her bir il için ayrı ayrı açıklamalar yapılmıştır. İllerin yaşam kalitesinin VZA ile ölçülmesinin en önemli avantajlarından bir tanesi, etkinsizliğe sebep olan göstergelerin kolayca tespit edilebilmesi ve etkin olmayan illerin etkinleşebilmeleri için hangi ili, ne oranda örnek alması gerektiğini ortaya koymasıdır. Böylece, bir ilin yaşam kalitesini yükseltme yolunda atılacak adımlarda; çok boyutlu, karmaşık, içinden çıkılması görece zor bir durumdan çıkılmakta, uygulanması mümkün olan, önümüzde hazır örnekleri bulunan, bir diğer deyişle, etkinliğini sağlamış olan illerin örnek alınmasıyla, daha pratik kararlar alınabilmekte ve bunun sonucunda da daha hızlı bir iyileştirmenin önü açılmış olmaktadır. Bu çalışmada TÜİK’in 2015 yılına ait iller bazındaki yaşam endeksi verileri kullanılmıştır.[4] Söz konusu veriler 2022’ye girdiğimiz bu günler için eski sayılabilir ancak ileride daha güncel verilerle yapılacak çalışmalar için kıyaslama imkânı sağlayabilecektir. Marmara Bölgesi’ndeki illerin daha iyi yaşam endekslerinin 2015’ten bu yana ne ölçüde değiştiği, etkinsizliğe sebep olan göstergelerin zaman içindeki seyirleri gözlemlenebilecektir. [1] http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020_technical_notes.pdf, 2. [2] TÜİK Haber Bülteni, İllerde Yaşam Endeksi 2015, Sayı: 24561, 22 Ocak 2016. [3] Çağlar, A. (2020). İllerin Yaşam Kalitesi: Türkiye İstatistik Kurumu Verileriyle Veri zarflama Analizi’ne Dayalı Bir Endeks. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, C:15, S:3, 875-902. [4] https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Illerde-Yasam-Endeksi-2015-24561