Türk Basınında Etik ve Özdenetim

Abstract

Basın, toplumu etkilemedeki gücü, yöneten erki denetleme görevi, toplumsal çıkarları savunma özellikleri ile bilimsel çalışmalarda sürekli inceleme konusu olmuştur. Gelişmiş çağdaş toplumlarda çok önemli bir role sahip olan basının günümüzde hedef kitlesine, devlete ve temsil ettiği gazetecilik mesleğine karşı çeşitli sorumlulukları bulunmaktadır. Çalışmamızın amacı da, basının söz konusu sorumluluklarını belirlemek, bunların yerine getirilebilmesi için gerekli olan özdenetim olgusunu tanımlayarak özdenetim uygulamalarının dünyadaki ve Türkiye’deki gelişimini araştırmak, bu çerçevede ülkemizdeki tek özdenetim mekanizması olan Basın Konseyi’nin tarihini, işleyişini ve çalışmalarını incelemektir. Bu amaçlar doğrultusunda çalışmanın, geçmişte söz konusu konularla ilgili yapılan araştırmaları toparlayıcı bir özellik taşıması ve gelecekteki örneklerine kaynak teşkil etmesi benim için gurur kaynağı olacaktır. Çalışmanın amacını oluşturan varsayımlardan en önemlisi; sosyal anlamda demokratik bir yapının oluşturulabilmesi için basındaki özdenetim mekanizmasını işleten kuruluşların gerekli olduğudur. Çalışmamızda veri toplama tekniği olarak, kaynak tarama ve görüşme yöntemleri kullanılmıştır. Dolayısıyla çalışmamız gerek basında özdenetim kavramı gerekse bu kavramın dünyada ve Türkiye’deki uygulanışı üzerine yapılmış çeşitli çalışmaları toparlayıcı bir niteliğe sahiptir. Birinci bölümde; basın alanında özdenetimin oluşma ve kurumsallaşma süreci araştırılmıştır. Bu bağlamda önce bir mesleki etik tanımı yapılmış ve meslek etiğinin basın alanındaki özgürlük kavramı ile etkileşiminden söz edilmiştir. Daha sonra söz konusu özgürlüklere ait farklı siyasal rejimlerdeki pratiklerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise, özdenetim uygulamalarının Türkiye’deki gelişimine değinilmiştir. Dolayısıyla özdenetimin tarihsel süreç içerisinde, Türkiye’deki siyasal gelişmelerin etkisi ile oluşan “denetim” uygulamalarından kurtularak, hangi şartlarda ve nasıl ortaya çıktığı anlatılmaya çalışılmıştır. Üçüncü ve son bölümde, ikinci bölümde söz edilen özdenetim uygulamalarının en önemli temsilcisi ve Türkiye’deki tek özdenetim mekanizması olma özelliğini elinde bulunduran Türk Basın Konseyi ele alınmıştır. Basın Konseyi, oluşumuna zemin hazırlayan gelişmelerden, tarihçesi, amaçları ve yapısına kadar birçok özelliğiyle incelenmiştir.