Türk Bahçe Kültürünün Geleneksel Edirne Konutlarının Bahçelerindeki İzleri

Abstract

Bir toplumun kültürel özelliklerini ve kimliğini direkt olarak yansıtan ve aynı zamanda kültürünün en önemli temel bileşenleri olan mimarisi ve çevresidir. Dünya var olduğundan itibaren var olan bahçe kavramı insanın ve ait olduğu toplumun yaşadığı fiziki çevre ve doğa ile kurduğu ilişkiyi, yaşam kültürünü anlayabilmemizi sağlayan çevresidir. Bahçeler bulunan doğal(bitkisel) ve yapay(yapısal) öğeleri ile somut, taşıdığı felsefe ve hissettirdiği duygular ile soyut mekanlardır. Türklerde 10. yüzyıldan itibaren kendini göstermeye başlayan bahçe kavramı bazen kısa bazen uzun süreli bazen de kalıcı eserler bıraktıracak kadar etkili olan farklı akımlardan etkilenerek günümüze kadar ulaşmıştır. Türk bahçeleri, Türklerin yaşam biçiminin ve kültürel birikimlerinin tarihsel süreç içerisinde mekâna yansımasının en güzel örneklerini oluşturmaktadır. Türk bahçe kültürü konut ile bahçenin bir bütün olarak düşünüldüğü, iç ve dış mekanın kaynaştığı yani bahçenin konutun bir bölümü, açık odası olarak görüldüğü bir anlayışa sahiptir. Konutun biçimlenmesinde etkili olan bu bahçeler gerek yapısal öğelerde gerekse bitkisel düzenlemelerde mütevazı ölçek ve son derece yalın bir karakterde olup, içerisinde oturma, dinlenme, eğlenme ve yemek yeme gibi birçok aktivitenin yapılmasına olanak sağlayan mekânsal çeşitliliğe sahip, suyun vazgeçilmez bir bahçe öğesi olarak yer aldığı, iç ve dış mekân kaynaşmasının görüldüğü ve içinde yaşanılabilirliğin olduğu bir düzen içerisindedir. Ülkemizde yapıldıkları dönemlerin kültürel ve tarihsel birikimlerini günümüze yansıtan, yöresel özellikler taşıyan, birçok özgün sivil mimari örneği bulunmaktadır. Bu örneklerin başında geleneksel konutlar yer almaktadır. Özellikle geleneksel konutlar ve bahçeleri geçmiş yaşamımızın izlerini bugüne taşıyan en önemli kültürel miraslarımızdır. Bu bakımdan kültürlerin nesiller boyunca aktarılmasında da geleneksel konutların ve bahçelerin yeri çok önemlidir. Bu doğrultuda Türk bahçe kültürünün izlerinin farklı birçok tarihsel döneme tanıklı etmiş, oldukça zengin bir kültürel geçmişe sahip bir kent olan Edirne’nin geleneksel konutlarına ait bahçelerde aranması amaçlanmıştır. Türk bahçe kültürü ve bahçelerin genel özelliklerinden yola çıkarak, bu çalışmada Türk bahçe kültürünün mimari yapı ile bütünleşen bahçe kavramından yani konut bahçelerinde iç bahçe fikri esas alınmıştır. Çalışma Edirne’nin kentsel sit alanı içerisinde yer alan Kaleiçi Semti’nde bulunan 20. Yüzyılın başlarında yapılmış olan 5 tescilli geleneksel Edirne konut örneği üzerinden yürütülmüştür. Çalışmada örnek konut bahçelerinin rölövelerinin çıkartılarak; yapısal ve bitkisel peyzaj öğelerinin, konut ve bahçe mekan kurgularının, bahçelerin Oturum 1. Bahçe ve Bahçe Kültürü 23 – 25 Mayıs 2016 48 kullanım amaçlarının tespit edildiği bir yöntem izlenmiştir. Tespitlerde bahçelerin vaziyet planları, kesitleri ve görsel analizlerden yararlanılmıştır. Materyal olarak 1/1000 ölçekli Edirne Uygulama İmar Planı ve konutlara ait literatür bilgileri kullanılmıştır. Sonuç olarak incelenen örneklerin Türk bahçe kültürünü ne derece yansıtıp, yansıtmadığı ve özgün değerlerini koruyup, koruyamadıkları ortaya konmuştur. Ayrıca bahçelerin sürdürülebilirliğinin sağlanmasına ilişkin çeşitli öneriler getirilmiştir. Bu öneriler kültürel mirasımızın özgün ve somut örnekleri olan bu bahçelerin gelecek nesillere korunarak aktarılmasında, Türk bahçe kültürünün yaşatılmasında, geliştirilmesinde ve diğer geleneksel konutların bahçelerinin de bu anlayış kapsamında oluşturulmasında örnek olabilmesi açısından önemlidir. Ayrıca bu bahçelerin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması Türk kültürü bilincinin de gelecek kuşaklara aktarılmasını dolaylı olarak sağlayacaktır.