Osmanlı Devleti'nde Ören Yerlerini İncelemeye Gelen Seyyahlar

Abstract

Osmanlı Devleti üzerinde bulunduğu topraklar tarih öncesi çağlardan itibaren, çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Bu uygarlıkların bulunduğu eski kentler ve eserler hakkında antik kaynaklarda çok fazla bilgi bulunmaktadır. Bu bilgiler birçok kişinin ilgisini çekmiştir. Kaynakların değişik dillerde tercüme edilmesiyle de daha çok kişi bu bilgilere ulaşmıştır. Böylece dikkatler, eski uygarlıkların yaşadığı bölgelere yönelmiştir. Osmanlı Devleti çeşitli uygarlıkların doğup yaşadığı ve birçok eser bıraktığı topraklar olduğundan, 16. yüzyıl itibariyle bu eserlere ilgi duyan birçok seyyah ve araştırmacının dikkatini çekmiştir.

Osmanlı Devleti’ne arkeolojik gezi ve araştırma yapmak amacıyla gelen seyyahların sayısı, 19. yüzyıla gelindiğinde Avrupa’da arkeolojik eserlere karşı olan ilginin giderek artmasıyla birlikte çoğalmıştır. Bunların birçoğu arkeolojik araştırma ve kazı yaparken, bazıları da yalnızca arkeolojik alanları gezmiştir. Makalede özellikle 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde arkeolojik geziler yapmış seyyahlardan bahsedilecektir. Osmanlı Devleti’nin bu seyyahlara bakış açısı ve uyguladığı kurallar ortaya konulacaktır. Ören yerlerini incelemeye gelen seyyahların ülkeye giriş çıkışlarında nelere dikkat edilirdi ve hangi uygulamalara tabi tutulurlardı, ülke topraklarında ne gibi kurallar çerçevesinde seyahat edebilirdi sorularına cevap bulunacaktır.

Ören yerlerini incelemeye gelen seyyahlar, Osmanlı Devleti’ne gelişlerindeki tek amaçlarının Osmanlı Devleti’ndeki medeniyetlerin tanıtımına yardım etmek olduğunu söyleseler de görünen odur ki, buldukları arkeolojik eserleri ele geçirmeyi amaçlamaktadırlar. Kazılar yapan arkeologların çalışmaları daha geniş çaplı çalışmalardır ve yüksek düzeyde ekonomik destek isteyen bir çalışmadır. Seyyahların ise daha bireysel gezi yapmaları ve ülke genelini kolaylıkla dolaşabilmeleri söz konusudur. Seyyahlar, kimi zaman küçük çaplı ve izinsiz kazılar da yapabilmiştir. Bu makalede bu çerçevede Osmanlı Devleti’nde ören yerlerini incelemeye gelen seyyahlar ve bunların çalışmaları üzerinden 19. yüzyılda Osmanlı topraklarında arkeolojik faaliyetlerden kesitler sunulacaktır.

Anahtar sözcükler: Osmanlı Devleti, arkeoloji, arkeolog, seyyah, koleksiyoner, antika.