İmparatorluklar Çağına Veda

Abstract

I. Dünya Savaşı’nın sonlarında yaşanan siyasi ve askeri gelişmeler, İtilaf Devletlerinin kendi aralarında yaptıkları antlaşmaları ancak bir takım düzenlemelerle tatbik edebileceklerini gösteriyordu. Tabii olarak 1916 yılında yapılan ve Ortadoğu’yu yakından ilgilendiren Sykes-Picot Antlaşması’nın tatbikatı için de yeni düzenlemelere ihtiyaç bulunmaktaydı. Şöyle ki, Sykes-Picot Antlaşması’ndan sonraki süreçte Rusya savaştan çekilirken ABD savaşa dahil olmuş, 2 Kasım 1917 tarihli Balfour Deklerasyonu sonrasında Filistin ve çevresinde Yahudileri iskân etmeye yönelik çalışmalar ivme kazanmış, 1918 yılı içerisinde İngiliz birlikleri Suriye ve Irak’ın kuzeyine doğru hızla ilerlemeye başlamışlardı. Öte yandan Rusya’nın çöküşü, Anadolu’nun doğusunda Ermeniler lehine yapılması tasarlanan düzenlemeleri belirsizleştirirken, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti aleyhinde faaliyette bulunan Araplar, savaş sonrası konjonktürden kazanımlar elde edebilmek amacıyla hazırlıklar yapıyorlardı. Irak cephesinde Kerkük’ü işgal eden İngilizler, Suriye cephesinde Şam’ı ele geçirmek üzere oldukları günlerde, son dönemlerde gerçekleşen köklü değişiklikleri gerekçe göstererek Sykes-Picot Antlaşması’nın yeni koşullara uyarlanmasını talep ettiler. Ortadoğu’da İngilizlerin ağırlığının arttığını gören Fransızlara müttefiki ile uzlaşmaktan başka seçenek kalmıyordu. Nitekim 30 Eylül 1918 tarihinde aralarında Mark Sykes ile M. Georges Picot’un da bulunduğu İngiliz ve Fransız temsilciler Londra’da bir araya gelerek askeri işgal dönemine mahsus geçici bir antlaşma yapacaklar ve aldıkları kararları tatbik etmeye çalışacaklardı. Literatürde üzerinde pek durulmayan bu antlaşma, I. Dünya Savaşı sonrasında Ortadoğu’da kurulacak statüye yeni bir şekil vermeyi hedeflemesi hasebiyle son derece dikkat çekicidir.İngiliz arşiv belgelerinin ana kaynak olarak kullanılacağı bu çalışmanın hedefi, Sykes-Picot Antlaşması’nı tatbik etmeye yönelik 30 Eylül 1918 tarihli düzenlemelerle birlikte bunların sahaya nasıl yansıdığını ele almaktır.