Osmanlı Sarayında Bir Kitabın Serüveni

Abstract

II. Murad döneminde başlayan sultana özel kitap siparişleri, II. Mehmed, II. Bayezid ve I. Süleyman devirlerinde genişleyip çeşitlenerek, III. Murad ve III. Mehmed devirlerinde zirveye ulaşmıştır. Sultanlar kitap siparişi vermek istedikleri zaman, bu isteklerini sadrazam gibi üst düzey bir saray görevlisine bildirmişler ve bu görevli, edebiyatı güçlü ilim irfan sahibi kişi/kişileri sultana iletmiştir. Daha sonraki safhada, bu kişilerin belli bir takım süreçlerden geçtiği ve sonra kendilerine kitap hazırlama işinin verildiği görülmektedir. Sipariş edilen bu kitapların başında, Osman Oğullarının tarihi ve sultanların zaferlerini konu edinen kitaplar gelir. Bunun yanında dînî ilimler ve daha başka konular gelmektedir. Kitabın üretiminin projenin hacmine göre bazen uzun sürdüğü, büyük projelerin ise genellikle bir ekip tarafından üretildiği görülmektedir. Ciltler tamamlandıkça sultana takdim edilmiştir. Yazarından mürekkep yapıcısına kadar bu ekipte görevli olanların her biri, bulundukları mevkie göre ödüllendirilmiştir. Kitapların hazırlığı tamamlandıktan sonra mutlaka sultanın kendisine takdim edilmiştir. Buna mukabil, sultanın eserin yazarına bir veya birkaç hil’at hediye ettiği, bunun yanında tımar ve zeâmet gibi gelir getiren topraklarla beraber, mutlaka akçe veya sikke cinsinden nakit vererek ödüllendirdiği de bilinmektedir. Dolayısıyla, Osmanlı Sarayı’nda bir kitabın hazırlanması ister telif projesi olsun, ister tercüme projesi olsun uzun ve karışık bir yolculuk olmuştur. Sultanların cömert sanat hâmilikleri, Osmanlı Devleti’nin XV. ve XVI. yüzyılda, diğer alanlarda olduğu gibi, sanatlı ve resimli kitap üretiminde de kendi ince zevkini göstermesini ve devletin üslubunun oluşmasını sağlamıştır.