Sosyal bilim çevirilerinde yanmetin ve ‘Paraçeviriler’: Bir Bourdieu ‘Okuma’sı

Abstract

Alımlama açısından bakıldığında sosyal bilim çevirisinde bir yazarın yapıtının bütünlüğü içinde okunması ve düşüncesinin gelişim çizgisinin takip edilmesi birincil öneme sahiptir. Çeviri sosyolojisi yapıtın sosyokültürel üretim koşullarından uzaklığı sorunundan hareketle sürece katılan aktörlerle dolaşım dinamiklerini incelemektedir. Belli bir düşüncenin parçalı girişinin yarattığı kopuklukta alımlama sorunlarına karşı farklı bağlamsallaştırma stratejileri benimsenmektedir. Bu stratejiler arasında yanmetinlerin dolaşıma eşlik etmesi yer almaktadır. Gerard Genette’in sınıflandırmasına göre, yapıta eşlik eden yanmetinler (fr.paratextes) metnin çevresinde (fr.peritextes, tr. çevremetin) ve metnin dışında (fr.epitexte, tr.dışmetin) yer alan unsurlardır. Bu araştırmada yanmetin sınıflandırmasında çevremetinler olarak önsözler, sunuş, kapak ve sonsöz gibi unsurlar ile dışmetinler olarak Bourdieu’nün yapıtı etrafındaki yazılar, makaleler, söyleşiler, seminerler, eleştiriler incelenmiştir. Ayrıca metin dışı unsurları görsel-işitsel ve göstergesel düzeyi de kapsayacak şekilde genişleten metin dışı işlemler olarak ‘paraçeviri’ (fr. paratraduction) olgusu da tanımlanmaya çalışılmıştır. Çeviride gecikme ve kronolojik boşlukların damgasını vurduğu Bourdieu yapıtının Türkçe dolaşım evrelerinin 3 ayrı dönem olarak sınıflandırılabileceği görülmektedir. Yanmetinler Bourdieu’yü ‘okuma’ ve ampirik araştırmalarda uygulama sorununun bugün hala devam etmekte olduğunu ortaya koymaktadır. Bu metinler çoklu kimlikleriyle yazar, yayıncı, editör, çevirmen ve akademisyenlerin süreçte kolektif ve sistematik çalıştıklarını, süreğen sorunları yinelediklerini ve bir Bourdieu okuma izleği sundukları görülmektedir. Buna göre, sosyal bilim çevirilerinde yanmetin ve ‘paraçeviriler’le akademik alan uzmanlarının sürece aktif katılımı, yayıncılık ve akademik pratiklere yön vermesi açısından önemsenmelidir. Sonuç olarak, çeviri sosyolojisi perspektifiyle Türkiye’de eksik olan sosyal bilim çevirileri araştırmalarında bu ‘metinsel’ unsurların incelenmesi alımlanma sorunlarının gündeme getirilmesinde verimli bir disiplinlerarası araştırma alanı açmaktadır.