Çocuklarından Gözünden "Ayıp" Kavramı: Ahlaki ve Uzlaşımsal Alanlarda Bir Değerlendirme"

Abstract

Bu çalışmanın amacı, çocuklarda “ayıp” kavramının Sosyal Alan Kuramının önerdiği farklı sosyal alanlar bağlamında incelenmesidir. Sosyal Alan Kuramı ahlaki (insan hakları, zarar vermemek vb.), kültürel olarak üzerinde uzlaşılmış (öğretmen gelince ayağa kalkmak gibi), kişisel tercihler (belirli bir rengi sevmek gibi) ve kişisel zarardan kaçınma (acı çekmekten kaçınma gibi) şeklinde dört farklı sosyal alan olduğunu iddia eder ve bu alanların farklı yaş gruplarında ve kültürlerde nasıl anlaşıldığı üzerine yoğunlaşır. Kurama göre çocuklar etraftaki kuralları olduğu gibi benimsemezler ve kuralların nedenlerini sorgularlar. Kültüre özgü bir kavram olan ve ahlak gelişiminde önemli bir yeri olan ayıp kavramı, gündelik hayatta çok sık kullanılmasına karşın bu kavramın ahlaki alanda ve uzlaşımsal alanda nasıl çerçevelendiğine yönelik çocuklarla yürütülen bir araştırma yapılmamıştır. Bu eksiklikten yola çıkarak Türkiye’nin 7 farklı bölgesinden 12 farklı ilde 7-15 yaş arası 193 (101 kız, 92 erkek) çocukla yarı yapılandırılmış büyük çoğunluğu bireysel olmak üzere görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerde çocuklara ayıp denilince akıllarına nelerin geldiği ve günlük hayatlarında ne tür ayıp davranışlar gözlemledikleri sorulmuştur. Çocukların verdikleri cevaplar farklı araştırmacılar tarafından kodlanmış, daha sonra üzerinde uzlaşılmış bu kodlar Sosyal Alan Kuramı’ndaki ahlaki, uzlaşımsal ve bu ikisine girmeyen diğer şeklinde üç kategoriye ayrılarak gruplandırılmıştır. Elde edilen kodların %58.2’si uzlaşımsal kategorisine (ör., Sokakta bağırarak konuşmak) girerken, en fazla kodun yerleştiği diğer ikinci kategori %29.4 oranıyla ahlak alanı (ör., Bir çocuğun arkadaşlarıyla dalga geçmesi) olmuştur. Kodların %12.4’ü de diğer kategorisine (ör., sigara içmek) dahil olmuştur. Buna göre çocuklar ayıp kavramını kavramsallaştırırken en çok uzlaşımsal alana vurgu yapmaktadırlar. Bu da ayıp kavramının Türkiye'deki bu yaş dönemi çocuklar için daha çok toplumsal olarak üzerinde uzlaşılmış kuralların ihlali anlamına geldiğini ve bu yaş çocuklarındaki ayıp kavramının incelenmesinde Sosyal Alan Kuramı’nın açıklayıcı bir çerçeve çizdiğini göstermektedir. Anahtar sözcükler: çocuklarda ayıp kavramı, Sosyal Alan Kuramı, ahlaki alan, uzlaşımsal alan