Gundelia L. Cinsine Ait İki Endemik Tür (G. komagenensis ve G. munzuriensis) Üzerinde Biyolojik Aktivite ve LC-MS Çalışmaları

Abstract

Asteraceae familyasına ait Gundelia türleri ülkemizde “Kenger, Kereng” adlarıyla bilinmektedir. Halk arasında bitkinin kök, gövde, tohum ve lateksinden yararlanılmakta ve karaciğer rahatsızlıkları, diyabet, ödem, diş ağrısı, vitiligo gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. (1, 2). Gundelia tournefortii L., uzun bir süre boyunca Gundelia cinsini temsil eden tek tür olarak bilinmiş ve keşfedilen diğer türler G. tournefortii'nin sinonimi olarak değerlendirilmiştir. Son dönemde yapılan morfolojik ve moleküler filogenik çalışmalar aslında cinsin 15'i ülkemizde yetişen ve 10'u endemik olan toplam 17 taksonu barındırdığını ortaya koymuştur (3, 4). Bu çalışmada ülkemize endemik Gundelia komagenensis Fırat ve G. munzuriensis Vitek, Yüce & Ergin türlerinin topraküstü kısımlarından elde edilen ekstreleri (diklorometan maseratları; diklorometan, etil asetat ve metanol Soxhlet ekstraksiyonu ile elde edilen ekstreler) 1 mg/mL konsantrasyonda hazırlanarak α-glukozidaz enzimi inhibitör aktiviteleri yönünden incelenmiş, ekstreler standarda karşı (akarboz) test edilmiştir. Deneyler 3 tekrarlı (n=3) olarak gerçekleştirilmiş ve % inhibisyon değerleri Ortalama ± Standart Sapma olarak ifade edilmiştir. 1 mg/mL akarboza (%54,18 ± 1,22) en yakın inhibitör aktivite, sırasıyla G. komagenensis ve G. munzuriensis diklorometan Soxhlet ekstreleri ile görülmüştür (%39,92 ± 5,93 ve 37,96 ± 7,61). Bu aktiviteyi diklorometan maseratları takip etmiştir (G. munzuriensis için %28,56 ± 4,93; G. komagenensis için %28,07 ± 1,21). Her iki bitkinin etil asetat ve metanolden elde edilen polar ekstreleri %17,46-25,01 aralığında inhibitör aktivite göstermiştir. G. komagenensis ve G. munzuriensis’e ait farklı polaritelerdeki ekstrelerin LC-MS analizleri gerçekleştirilerek kimyasal içerikleri de aydınlatılmıştır. Vanilik asitin test edilen tüm 224 ekstrelerde bulunduğu (266,90-3713,75 mg/kg ekstre) ve diklorometan Soxhlet ekstreleri (G. komagenensis için 620,04 mg/kg ekstre, G. munzuriensis için 266,90 mg/kg ekstre) ile maseratlarının (G. komagenensis için 311,45 mg/kg ekstre, G. munzuriensis için 407,40 mg/kg ekstre) majör bileşiği olduğu, bununla beraber etil asetat ve metanol Soxhlet ekstrelerinde diklorometan ekstrelerine kıyasla vanilik asit miktarının daha fazla olduğu (832,63-3713,75 mg/kg ekstre) görülmüştür. Klorojenik asitin ise genel olarak etil asetat ve metanol Soxhlet ekstrelerinde majör bileşiği oluşturduğu (351,41-6939,23 mg/kg ekstre), G. komagenensis etil asetat Soxhlet ekstresinde ise hiperozit bileşiğinin majör olduğu (843,21 mg/kg ekstre), diğer etil asetat ve metanol ekstrelerindeki hiperozit miktarının 378,37-1470,96 mg/kg ekstre olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Gundelia; LC-MS; antidiyabetik. Kaynaklar 1. A. Ertas, Firat M., Yener I., Akdeniz M., Yigitkan S., Bakir D. ve ark., “Phytochemical Fingerprints and Bioactivities of Ripe Disseminules (Fruit‐Seeds) of Seventeen Gundelia (Kenger‐Kereng Dikeni) Species from Anatolia with Chemometric Approach,” Chem. Biodivers., vol. 18, no. 8, 2021. 2. G. Kendir ve A. Köroğlu, “Gundelia tournefortii L.,” içinde FFD monografları: Bitkiler ve Etkileri, 3. baskı, Ö. Demirezer, T. Ersöz, İ. Saraçoğlu, B. Şener, A. Köroğlu, ve F. N. Yalçın, Eds., Ankara, 2017. 3. M. Armağan, “The explorations on the flora of Tunceli (Turkey),” Anatol. J. Bot., vol. 4, no. 1, sf. 11–56, 2020. 4. M. A. Ateş, M. Fırat ve Z. Kaya, “Updated-extended molecular time and molecular phylogeny of Gundelia species native to Turkey,” Plant Syst. Evol., vol. 307, no. 4, sf. 1–9, 2021.