Doğu Türkistan’da Yayımlanan Çocuk Masallarının Eğitsel Özellikleri Üzerine

Abstract

Doğu Türkistan; işgal edilen ve Çin esareti altında bulunan bir ülke olarak periyodik biçimde siyasi ve kültürel tecavüze maruz kalmıştır. Ancak Uygur aydınları ilk fırsatta zengin ve köklü kültürleri sonraki kuşaklara ulaştırmayı ihmal etmemişlerdir. Bu bağlamda çocuk yazılı ve sözlü ürünleri, özellikle masallar, Uygur Türkçesinin korunması ve sürekliliği için önemli görevler üstlenmekle birlikte toplumun değerlerini koruma ve kuşaktan kuşağa aktarma vazifesi görmüştür. Doğu Türkistan’ın abluka altına alınması nedeniyle yurtdışında ulaşabildiğimiz çocuk yazınsal ürünleri, kısıtlı sayıdaki yayınlardır. Bu çalışma, 1983 yılında yayımlanan Uygur Halk Çöçekleri (Uygur Masalları) adlı kitaptaki masalları nitel araştırma yöntemine göre incelemiş ve eğitsel özelliklerini bu kitapta yer alan 27 masal çerçevesinde tespit etmeye ve yorumlamaya çalışmıştır. Çalışmanın problemi, çeşitli bilim dallarında nitelikli ve sistemli eğitim görmüş aydın kadrosuna acil ihtiyacı olan işgal altındaki bir toplumun masallarının, çocukları kişisel gelişim, sosyal gelişim ve ulusal ve evrensel gelişim açısından eğitmeye yönelik iletilere sahip olmasının gerekliliğidir. Çalışmanın amacı Uygur toplumunun masal aracılığı ile çocukları, sonraki kuşakları, hangi konularda eğitmeye çalıştıklarını tespit etmek, böylece toplumun değerlerini ve odak noktalarını saptamaktır. Çünkü masallar, toplumun değerlerini en iyi şekilde yansıtan ürünler olmaları sebebiyle içerdikleri eğitsel iletiler aracılığıyla çocukların bilişsel, duyuşsal ve toplumsal gelişimlerini destekleyebilecek niteliktedir. Çalışmada elde edilen bulgulara yönelik, doküman analizi uygulanmış, masalların tabiatına uygun olarak didaktik yönden etkin olduğu tespit edilmiştir. İletilerin daha çok kişisel gelişim konusunda öne çıktıkları, masalların özellikle edepli, akıllı, zeki, vicdanlı, iyi niyetli, cesaretli, sabırlı olma yönünde eğitici oldukları görülmüştür. İnceleme yaparken dikkat çeken bir husus, “bir lopluknin sergüzeştisi” (Bir Lop’lunun Başından Geçenler) başlıklı masalın tekerleme bölümünde alışılmışın dışında bir ifadeye yer verilmiş olmasıdır. Diğer masallar, Eski Zamanlarda ifadesi ile başlayıp doğrudan konuya girerken, adı geçen masal Eski zamanlarda ifadesinden sonra zalimlerin zulmünden, yaşamın zorluğundan, annem babamdan ayrılıp, çift kanadım kırılıp…şeklinde devam etmektedir. Bu durum masalların, sosyal hayatın bir aynası olduğu görüşünü pekiştirmektedir.