Tövbekârlığın Temsili: Karşı Reform Sanatında Mecdelli Meryem
Özet
Batı sanatında Karşı Reform dönemi, Hıristiyan ikonografisinde bazı temaların
dönüşüme uğradığı ve aynı zamanda yeni temaların ortaya çıktığı bir süreçtir. Reform
hareketine dinsel sahnelerle de yanıt üretmeye çalışan Katolik Kilisesi, doktrin açısından
belirleyici olan sakramentler üzerine yoğunlaşarak özellikle tövbekârlık olgusuna
odaklanmıştır. Trento Konsili (1545-1563) kararlarıyla altı daha da etkili biçimde çizilen
tövbekârlığın resim sanatındaki en önemli yansıması, Mecdelli Meryem ve Havari Petrus
figürlerinde karşımıza çıkmaktadır. Günahkâr ve dünyevi yaşamını terk ederek İsa’nın takipçisi
olmasıyla seçkinleşen Mecdelli Meryem ve tutuklanmasının ardından İsa’yı art arda üç kez
yadsıyan Petrus, Katolik Kilisesi’nin tövbekârlık vurgusu için en ideal örnekler olarak
ikonografik temalara dâhil edilmişlerdir. Öte yandan aynı figürler, Reform hareketinin öncüleri
tarafından da aynı bağlamda ele alınmış ve Kuzeyli ressamların yapıtlarına da birçok kez konu
olmuştur.
Kanonik ve apokrif anlatılarının yanı sıra özellikle dünyevi olanı reddiyle Karşı Reform
sanatında adeta yeniden hayat bulan Mecdelli Meryem, Katolik Kilisesi’nin Protestanlığa bir
önerme olarak sunduğu tövbekârlığın başlıca simgesidir. Öyle ki, 17. yüzyıl bazı araştırıcılar
tarafından “Mecdelli Meryem’in yüzyılı” olarak adlandırılmıştır. Kanonik İncillerde kardeşleri
Marta ve Lazarus ile birlikte İsa’nın yakınlık kurduğu kişiler arasında anılan Mecdelli Meryem,
Hıristiyan gelenekte saçlarıyla İsa’nın ayaklarını yağlayarak onu ölüme hazırlayan kadın olarak
kabul edilir. Bu anlatıya bağlı olarak en önemli atribüsü, yağ kabıdır. Karşı Reform
dönemindeki betimlerinde de yağ kabı her zaman yanındadır; bununla birlikte tövbekârlık
bağlamında kuru kafa, Kutsal Kitap ve kimi zaman Çarmıhta İsa imgesi azizeye eşlik eder.
Memento mori simgesi olarak kuru kafa, dünyevi şeylerin beyhudeliğini anımsatırken biryandan da azizenin dünyevilikten feragatını temsil eder. Kimi zaman diz çökmüş dua eder
biçimde göğe doğru bakarken gösterilen Mecdelli Meryem’in gözyaşları tövbekârlığını daha
etkili kılmaktadır. Karşı Reform sanatındaki Mecdelli Meryem betimlerine odaklanan bu
bildiride, El Greco, Georges de la Tour, Domenico Fetti’nin yapıtları üzerinden tövbekârlığın
görsel kodlarının ikonografik yöntemle çözümlenmesi amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Karşı Reform, Mecdelli Meryem, Tövbekârlık, Hıristiyan İkonografisi.
Koleksiyonlar
- Bildiri [64839]