1. DÜNYA SAVAŞINDA MİMARLIK YAPMAK: VEDAD (TEK) BEY’İN HARBİYE NEZÂRETİ’NE BAĞLI ÇALIŞMALARI

Abstract

Geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinin en tanınmış mimarlarından Vedad (Tek) Bey, verimli kariyeri boyunca pek çok önemli görev üstlenmiştir. Bunlar arasında, Sanayi-i Nefise Mektebi hocalığı, Posta ve Telgraf Nezâreti baş mimarlığı, “sermimar-ı hazret-i şehriyari” ünvanıyla Sultan V. Mehmed Reşad’ın baş mimarlığı, cumhuriyetin ilanından sonra Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet Halk Fırkası için Ankara’da gerçekleştirdiği çalışmalar sayılabilir. Üstlendiği görevlerden biri de, I. Dünya Savaşı yıllarına denk gelmesi bakımından dikkat çekici olan Harbiye Nezâreti baş mimarlığıdır. Vedad Bey’in kariyerindeki bu dönem, herhangi bir detaylı araştırmaya konu olmamıştır. Bu bildiri, Vedad Bey’in Harbiye Nezâreti mimarlığı döneminde hazırladığı projelerden yola çıkarak, üstlendiği görevin kapsamı aydınlatmaya odaklanmaktadır. 1916 yılı civarında, söz konusu görev kapsamında, Vedad Bey’in Seyr-i Sefain İdaresi için çeşitli projeler hazırladığı, önceki çalışmalarda tespit edilmiştir. Bunlardan Moda İskelesi, Haydarpaşa İskelesi ve Seyr-ü Sefain Acentesi inşa edilirken, bazı projeler de tasarım aşamasında kalmıştır. 1915-1918 yılları arasında, tam olarak tespit edilemeyen bir tarihte yayınlanan “Umum Kol Ordu Mıntıkaları Dahilinde İnşa Olunacak Mebani-i Mütenevvia-i Askeriye” başlıklı askeri mimarlık el kitabının da Vedad Bey’in katkılarıyla veya gözetiminde hazırlandığı düşünülmektedir. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri ve Bodrum Mimarlık Kitaplığı Vedad Tek Arşivi’nde yapılan araştırmalar sonucunda, Vedad Bey’in Harbiye Nezâreti baş mimarlığı dönemine ilişkin kurum içi yazışmalar ve kendisi tarafından hazırlanmış mimari projeler gibi yeni verilere ulaşılmıştır. Bildiri kapsamında, özgün belgelerden faydalanılarak, Vedad Bey’in Harbiye Nezâreti baş mimarlığı görevinin sınırlarının ve bu görev kapsamında gerçekleştirdiği mimari üretimin ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda, Seyr-i Sefain İdaresi için tasarladığı yapılar, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nde tespit edilen mimari projeler ile askeri mimarlık el kitabında yer alan çizimler, dönemin mimari ortamı bağlamında değerlendirilecek ve Vedad Bey’in tasarım anlayışı içinde konumlandırılacaktır.