Carriage Fee in Carriage of Goods by National and International Road / Ulusal ve Uluslararası Karayolu ile Eşya Taşımasında Taşıma Ücreti

Abstract

Bir ticari işletme faaliyeti olarak taşıma işleri Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 4. Kitabında düzenlenmiş olup (TTK m. 850 vd.), bu kapsamda taşıma işini gerçekleştiren taşıyıcı tacir sıfatına sahiptir (TTK m. 12/1). Taşıma sözleşmesiyle taşıyıcı, eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi; buna karşılık gönderen de taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanmaktadır (TTK m. 850/2). Ücret, taşıma sözleşmesinin bir unsurdur ve ücretsiz yapılan taşımalar (hatır taşımaları) TTK kapsamı dışında kalmaktadırlar. Taşıma ücreti, taşıma sözleşmesinde açıkça kararlaştırılabilir ve taşıma senedine de kaydedilebilir (TTK m. 857/1k). Sözleşmeyle kararlaştırılmasa bile, taşıyıcı tacir ve ücret taşıma sözleşmesinin aslı bir unsur olduğundan, taşıyıcı yine ücret talep edebilir (TTK m. 20/1). Bu durumda ücret, tarifeye göre [Karayolu Taşıma Kanunu (KTK) m. 11]; tarife söz konusu değilse taşıma konusu eşyanın türü ve miktarı, mesafe, güzergâh durumu gibi hususlar dikkate alınarak mahkemece belirlenecektir (TTK m. 870/4). Ücret, bir miktar paranın ödenmesi şeklinde olabileceği gibi, paradan başkaca menfaatler de olabilir.

Taşıma ücretini, kural olarak gönderen ödemekle yükümlüdür (TTK m. 850/2) ve taşıyıcı eşyayı teslimle birlikte taşıma ücretine hak kazanır (TTK m. 870/1). Gönderilen de, eşyanın teslim yerine varmasından sonra taşıyıcıdan, eşyanın kendisine teslim edilmesini istemekle birlikte, taşıma ücretini ödeme yükümlülüğü altına girmektedir (TTK m. 871/1 ve 2, CMR m. 13). Eğer gönderilen taşıma ücretini ödemek istemezse, taşıyıcı eşyayı gönderilene teslim etmeyip eşya üzerinde hapis hakkını kullanabilir (TTK m. 891). Taşıma sözleşmesi gönderen ile taşıyıcı arasında akdedilmekle birlikte, taşıyıcı eşyayı kendisi taşımayıp alt taşıyıcılara taşıtabilir. Böyle alt taşıma sözleşmesinin kurulduğu durumlarda, eşyayı fiilen taşıyan alt taşıyıcılar taşıma ücretini gönderenden değil de, alt taşıma sözleşmesinin tarafı olan üst / akdi taşıyıcıdan talep edebilirler.

Taşıma ücreti, dar ve geniş anlamda taşıma ücreti olarak ikiye ayrılmaktadır. Taşıyıcının eşyayı varma yerine götürerek gönderilene teslim etmesi karşılığında isteyebileceği ücret (TTK m. 850/2), dar anlamda taşıma ücretidir. Buna karşılık, taşıyıcının taşıma sözleşmesini ifası kapsamında, gönderen veya gönderilenden talep edebileceği giderler, tazminatlar bekleme ücreti vs. alacaklar ise geniş anlamda taşıma ücretini oluşturmaktadır (TTK m. 870/1 ve 3). Çalışmada dar anlamda taşıma ücreti incelenecektir.

Uluslararası karayolu ile eşya taşımalarıyla ilgili, Türkiye’nin de taraf olduğu, Karayolu ile Uluslararası Eşya Taşınması Sözleşmesine İlişkin Anlaşmada (CMR), taşıma ücreti özel olarak düzenlenmemiştir. CMR m. 1 uyarınca, anlaşmanın uygulama şartlarından biri de taşımanın ücret karşılığında yapılmasıdır. CMR m. 6/1ı’ya göre, taraflar, taşıma ücretiyle ilgili hususları taşıma senedine kaydedebilirler. Taşıma ücretini ödemekle yükümlü olan kişi ve ücretin hesaplanmasıyla ilgili TTK’daki hükümler CMR’de yer almamaktadır. CMR’nin uygulanmasının gerektiği uluslararası eşya taşımalarındaki taşıma ücretiyle ilgili hususlarda, uygulanacak hukukun Türk hukuku olması durumunda, TTK’daki ücretle ilgili özel hükümler uygulanacaktır.